Περί του Shemhamphorasch και της σημασίας του.

Υπό Γεωργίου - Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.

 Η λέξη Shemhamphorasch προέρχεται από το εβραϊκό שם המפורש (Shem ha-Μephorash) και είναι ένα μια συμβατική ονομασία για ένα όνομα του Θεού που αποτελείται από 216 γράμματα. Το όνομα αυτό προέρχεται, κατά τους καββαλιστές του μεσαίωνα, από το βιβλίο της Εξόδου όταν διαβαστούν τα γράμματα των στίχων, 19, 20 και 21 του ΙΔ’ κεφαλαίου κατά μια συγκεκριμένη διάταξη ( 72 Names of God, The Kabbalah Centre International, 2006 ).

Το Shemhamphorasch, το συμβατικό όνομα του Θεού αποτελείται από 72 ομάδες των τριών γραμμάτων (τριάδες γραμμάτων). Κάθε μια από αυτές τις τριάδες είναι το όνομα ενός αγγέλου (ή μιας ανώτερης διάνοιας) . Ο όρος Shemhamphorasch αντικαθιστά στην ανάγνωση και την γραφή, χάριν συντομίας, το πραγματικό όνομα των 72 τριάδων γραμμάτων. Είναι κάτι ανάλογο με τον όρο «Τετραγράμματον» που χρησιμοποιείται για να αποφύγει ο ευσεβής Ιουδαίος να γράψει ή να προφέρει το άρρητο όνομα του Θεού, יהוה ή ΙΕΒΕ ( Γιαχβέ ).
Η διαφορά μεταξύ Τετραγράμματου και Shemhamphorasch συνίσταται στο ότι το Τετραγράμματον χρησιμοποιείται χάριν ευσεβείας, ενώ το Shemhamphorasch χρησιμοποιείται χάριν ευκολίας. Οι παραλλαγές στην προφορά του Shemhamphorasch είναι οι ακόλουθες: Shemhamforash, Shemhamphorae, Shemhamphorash, Shemahamphorasch, Shemhamphoresh, Shem hα- Μephoresh, Shem hα- Μephorash, Shemhamphoresch.
Το όνομα Shemhamphorasch είναι παραφθορά του εβραϊκού Shem ha-Mephorash, στα εβραϊκά: «το ρητό όνομα», μπορεί επίσης να μεταφραστή ως «το ερμηνευμένο όνομα». Όπως ήδη αναφέραμε η χρήση του όρου «Shemhamphorasch» διαφέρει από την χρήση του όρου « Τετραγάμματον» επειδή ο πρώτος όρος χρησιμοποιείται για να διευκολύνει στην αναφορά του καββαλιστικού ονόματος του θεού που αποτελείται από 72 τριάδες γραμμάτων, ενώ ο όρος «Τετραγράμματον» χρησιμοποιείται για να αποφευχθεί η αναφορά στο άρρητο όνομα του Θεού, ΙΕΒΕ ( Γιαχβέ ).
Το όνομα Shemhamphorasch προέρχεται από την Παλαιά Διαθήκη, Έξοδος, κεφάλαιο ΙΔ΄, στίχοι 19 – 21. Οι τρεις αυτοί στίχοι αποτελούνται από 72 γράμματα ο καθένας και είναι γραμμένοι βουστροφηδόν ( κατά την κίνηση των βοδιών κατά το όργωμα, από δεξιά προς τα αριστερά και τανάπαλιν ). Κατά τον τρόπο αυτό ο δεύτερος στίχος αντιστρέφεται και η ομαδοποίηση των γραμμάτων στις στήλες των τριάδων (βλ. τον πίνακα κατωτέρω) διαμορφώνει τα ονόματα των 72 αγγέλων ή ανωτέρων διανοιών ή των 72 ονομάτων του Θεού ( Cornwell, Jim A., The Names of God, 1995 ).
Το κείμενο της Εξόδου, κεφάλαιο ΙΔ΄, 19 – 21.

Στίχος 19:

Εβραϊκό κείμενο:

Μετάφραφη των Ο’:
ἐξῆρεν δὲ ὁ ἄγγελος τοῦ θεοῦ ὁ προπορευόμενος τῆς παρεμβολῆς τῶν υἱῶν ισραηλ καὶ ἐπορεύθη ἐκ τῶν ὄπισθεν ἐξῆρεν δὲ καὶ ὁ στῦλος τῆς νεφέλης ἀπὸ προσώπου αὐτῶν καὶ ἔστη ἐκ τῶν ὀπίσω αὐτῶν.


Μετάφραση Νεοφύτου Βάμβα ( μονοτονικό ):
Τότε ο άγγελος του Θεού ο προπορευόμενος του στρατεύματος του Ισραήλ εσηκόθη και ήλθεν οπίσω αυτών και ο στύλος της νεφέλης εσηκώθη απ’ έμπροσθεν αυτών και εστάθη όπισθεν αυτών.


Στίχος 20:


Εβραϊκό κείμενο:

 Μετάφραφη των Ο’:

καὶ εἰσῆλθεν ἀνὰ μέσον τῆς παρεμβολῆς τῶν αἰγυπτίων καὶ ἀνὰ μέσον τῆς παρεμβολῆς ισραηλ καὶ ἔστη καὶ ἐγένετο σκότος καὶ γνόφος καὶ διῆλθεν ἡ νύξ καὶ οὐ συνέμιξαν ἀλλήλοις ὅλην τὴν νύκτα•


Μετάφραση Νεοφύτου Βάμβα ( μονοτονικό ):
Και ήλθε μεταξύ του στρατεύματος των Αιγυπτίων και του στρατεύματος του Ισραήλ και εις εκείνους μεν ήτο νέφος σκοτίζον εις τους δε φωτίζον την νύκτα ώστε το εν δεν επλησίασε το άλλο καθ’ όλην την νύκτα•

Στίχος 21:


Εβραϊκό κείμενο:

Μετάφραφη των Ο’:

ἐξέτεινεν δὲ μωυσῆς τὴν χεῖρα ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ ὑπήγαγεν κύριος τὴν θάλασσαν ἐν ἀνέμῳ νότῳ βιαίῳ ὅλην τὴν νύκτα καὶ ἐποίησεν τὴν θάλασσαν ξηράν καὶ ἐσχίσθη τὸ ὕδωρ.


Μετάφραση Νεοφύτου Βάμβα ( μονοτονικό ):
Ο δε Μωυσής εξέτεινε την χείρα αυτού επί την θάλασσαν και έκαμεν ο Κύριος την θάλασσαν να συρθή όλην εκείνην την νύκτα υπό σφοδρού ανατολικού ανέμου και κατέστησε την θάλασσαν ξηράν και τα ύδατα διεχωρίσθησαν.

Η μεταγραφή των εβραϊκών γραμμάτων στο λατινικό αλφάβητο είναι η ακόλουθη:

Shemhamphorasch: Tο ρητό όνομα (το ερμηνευμένο όνομα).

 Από τον πίνακα της αντιστοίχησης τον εβραϊκών γραμμάτων με τα λατινικά προκύπτουν τα 72 αγγελικά ονόματα, που στο σύνολό τους αποτελούν το καββαλιστικό όνομα του Θεού, μεταγραμμένα στα λατινικά.

Τα εβραϊκά σύμφωνα αντιστοιχούνται με λατινικά αντίστοιχά τους λατινικά και με τον κατάλληλο φωνηεντισμό μας δίνουν την μεταγραφή των 72 εβραϊκών αγγελικών ονομάτων στο λατινικό αλφάβητο.
Στην συνέχεια παρατίθεται ο πίνακας που παρουσιάζει, κατά αριθμητική σειρά προτεραιότητας ως προς την ανάγνωση, τα ονόματα των αγγέλων και τα αντιστοιχούντα σε αυτά σύμφωνα της λατινικής αλφαβήτου, τα οποία είναι μεταγραφές των εβραϊκών γραμμάτων που δίνουν τις 72 τριάδες των ονομάτων των αγγέλων και που στο σύνολό τους αποτελούν το ρητό ή ερμηνευμένο όνομα του Θεού, το σε συντομία αποκαλούμενο Shemhamphorasch.

Αυτά είναι τα 72 ονόματα των αγγέλων που αν διαβαστούν συνολικά και μετην σειρά που παρατίθενται δίνουν το καββαλιστικό όνομα του Θεού, τοοποίο χάριν συντομίας αποκαλείται Shemhamphorasch.

Σύμφωνα με την καββαλιστική διδασκαλία αυτά τα 72 όταν απαγγέλλονται δημιουργούν μια πνευματική δόνηση που είναι ένα ισχυρό αντίδοτο στην αρνητική ενέργεια του ανθρώπινου εγώ. Η προφορά των ονομάτων του ιερού συνόλου Shemhamphorasch βοηθά τον άνθρωπο να τελειοποιηθεί ψυχικά και πνευματικά, αλλά συγχρόνως και να κυριαρχήσει επί του υλικού κόσμου και τον οδηγεί στο κατ’ εικόνα και στο καθ’ ομοίωση με τον Δημιουργό. Αυτή είναι η υψηλή ευεργετική επίδραση του Shemhamphorasch πάνω στον άνθρωπο και την φύση.
Όπως οι Ισραηλίτες υπό την ηγεσία του Μωυσή πέρασαν με την βοήθεια του Θεού και του αγγέλου που τους είχε στείλει την Ερυθρά Θάλασσα νικώντας την φύση και ακυρώνοντας τους φυσικούς νόμους ( Έξοδος, ΙΔ’, 19 – 21 ), έτσι και ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά μπορεί με την βοήθεια του «ρητού ονόματος», του Shemhamphorasch, να ξεπεράσει τις προσωπικές του αδυναμίες και να γίνει τέλειος ψυχικά και πνευματικά. Αυτό είναι το δίδαγμα της καββαλιστικής ερμηνευτικής θεολογίας.

Η Γνωστική επίδραση στον Τεκτονισμό.

 Υπό Γεωργίου – Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.

Nicolas Poussin, Οι βοσκοί της Αρκαδίας, 1640 περίπου.

Ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι ένα σύστημα που έλκει το συμβολισμό του από ποικίλες πηγές και παραδόσεις. Οι Τέκτονες ιστορικοί χωρίς περιστροφές αποδέχονται φιλοσοφικές και συμβολικές διασυνδέσεις μεταξύ των Ελευθέρων Τεκτόνων και των Επαγγελματιών Οικοδόμων των καθεδρικών ναών, των Ναϊτών ιπποτών , της ερμητικής παράδοσης, των αλχημιστών και των καβαλιστών, αλλά η σύνδεση μεταξύ Ελευθεροτεκτονισμού και των διαφόρων Γνωστικών Σχολών αγνοείται συχνά, ακόμα κι αν είναι ίσως η πιο εμφανής. Ο Γνωστικισμός είναι ένα σύστημα σκέψης που αναπτύχθηκε αρχικά στον αρχαίο κόσμο και που το ασπάστηκαν φιλόσοφοι όπως ο Πυθαγόρας. Αυτό το φιλοσοφικό σύστημα αργότερα συνέβαλε στην ανάπτυξη του πρώιμου χριστιανισμού, όπου ένας χριστιανός θα μπορούσε με την «Γνώση» να επιτύχει την άμεση επίγνωση του θείου. Η «Γνώση» σημαίνει την θεία γνώση που θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της μελέτης της φύσης, της προσωπικής μύησης, και της θείας αποκάλυψης. Μυητικές σχολές ιδρύθηκαν από τους Γνωστικούς προκειμένου να συμβάλουν στη μελέτη και την μύηση, και για να επιτύχουν την μέθεξη στην σοφία .
Η τάση αυτή για μέθεξη στη σοφία είναι ο έρωτας για την σοφία, η φιλότητα που οδηγεί στην σοφία. Αυτή είναι η φιλοσοφία , το δημιούργημα του ελληνικού πνεύματος της αρχαιότητας . Ο όρος «φιλοσοφία» είναι και αυτός δημιούργημα των αρχαίων Ελλήνων διανοουμένων, εκείνων που πρώτοι ασχολήθηκαν με την θεραπεία της φιλοσοφίας και έλαβαν πρώτοι το υπέρλαμπρο τίτλο του φιλοσόφου, οι Προσωκρατικοί, ο Πυθαγόρας κλπ. Μάλιστα θεωρείται ότι την πατρότητα του όρου «φιλοσοφία» την έχει ο Πυθαγόρας, του οποίου η σχολή αναγνωρίζεται από κάποιους ιστορικούς ερευνητές ότι συνδέεται με μια αρχαία μορφή Γνωστικισμού.
Ο Γνωστικισμός ερεύνησε και παρουσίασε την σύνδεση μεταξύ Θεού και φύσης, και η συμβολή του για την διαμόρφωση των καλουμένων εσωτερικών επιστημών, όπως της αλχημεία και της ιερά γεωμετρία , υπήρξε μεγάλη και καθοριστική.
Κάποιοι ερευνητές θεωρούν τον Γνωστικισμό ως την προμετωπίδα διαφόρων φιλοσοφικών σχολών της αρχαιότητας που απετέλεσαν την ιδεολογική βάση του Ερμητισμού.
Είναι αληθές ότι ο Γνωστικισμός συνέβαλε αποτελεσματικά στην διαμόρφωση του Ερμητισμού και διαμόρφωσε πολλές από τις θεμελιώδεις αρχές του. Η επιρροή του Γνωστικισμού στον Ερμητισμό και στα άλλα αποκρυφιστικά κινήματα της ύστερης αρχαιότητας είχε σαν αποτέλεσμα την διείσδυσή του και σε κάποια χριστιανικά ρεύματα της πρώιμης εποχής του χριστιανισμού και από εκεί την είσοδό του πρώτα στο Βυζάντιο και μέσω αυτού στην Δύση όπου επηρέασε διάφορα αποκρυφιστικά και φιλοσοφικά κινήματα, μεταξύ των οποίων και τον Τεκτονισμός. Αυτή ακριβώς την επιρροή θα προσπαθήσουμε τα ανιχνεύσουμε και να περιγράψουμε στην συνέχεια.

Ο Γνωστικισμός αναφέρονται συχνά στους μυητικούς βαθμούς του Σκωτικού Τεκτονικού Δόγματος, και μπορούμε να πούμε ότι υπεισέρχεται και στα άλλα τεκτονικά δόγματα, μολονότι αναφέρεται σπάνια από αυτά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο Γνωστικισμός θεωρείται ως μια μορφή θρησκεία και επειδή ο Ελευθεροτεκτονισμός δέχεται στις τάξεις του ανθρώπους από όλες τις θρησκείες, τα δόγματα , και τις ομολογίες, είναι σημαντικό γι’ αυτόν να μην κάνει το λάθος να δώσει την εντύπωση ότι ο ίδιος είναι είδος γνωστικής θρησκείας.
Πάντως ιδέες που συνδέονται με τον Γνωστικισμό μπορούν να βρεθούν σε πολλές θρησκείες, και υπό αυτή την άποψη μπορεί να υποστηρίξουμε ότι είναι ο Γνωστικισμός περισσότερο μια εσωτερική μορφή φιλοσοφίας που ενώνει τους ανθρώπους των διαφόρων θρησκειών και πολιτισμών παρά ότι ο ίδιος είναι θρησκεία, όπως υποστηρίζουν κάποιοι ερευνητές.
Η πραγματικότητα όμως είναι ότι ο Γνωστικισμός έχει αναπτύξει μια επιρροή πάνω σε όλες σχεδόν όλες τις θρησκευτικές φιλοσοφίες που άνθησαν μεταξύ της Αιγύπτου και του Θιβέτ. Βεβαίως οι διάφορες σχολές του Γνωστικισμού ποικίλλουν στις λεπτομέρειες, αλλά το βασικό δόγμα είναι στην ουσία το ίδιο. Ο Γνωστικός φιλόσοφος Μάνης σχολιάζοντας την καθολικότητα του βασικού δόγματος του Γνωστικισμού είπε:
« Η ελπίδα μου θα πάει στη δύση και στην ανατολή. Και θα ακούσουν τη φωνή της διδασκαλίας του σε όλες τις γλώσσες και θα την διδάξουν σε όλες τις πόλεις. Η Γνώση ξεπερνά σε αυτό το σημείο όλες τις θρησκείες, γιατί αυτές ιδρύθηκαν σε μεμονωμένες θέσεις και σε μεμονωμένες πόλεις. Η Γνώση ανατέλλει σε όλες τις πόλεις και το μήνυμά του φθάνει σε κάθε έδαφος.» (1)


Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να ερευνήσουμε μερικές από τις ιδέες του Γνωστικισμού και να δούμε κατά πόσο αφορούν αυτές και τον Ελευθεροτεκτονισμό.
Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι ο Γνωστικισμός είναι μια μορφή δυϊσμού στην οποία υπάρχει ο Θεός του Φωτός και ο Θεός του Σκότους που μάχονται για τις ψυχές των ανθρώπων. Αυτή η άποψη είναι , κατά την γνώμη του γράφοντος, μια υπεραπλούστευση της πραγματικότητας και προέρχεται από τις αντιγνωστικές πολεμικές των διαφόρων χριστιανικών ομολογιών. Ακόμη πρέπει να λάβουμε υπ όψη μας ότι η αντιγνωστική αυτή πολεμική διαμορφώθηκε από την αντιμετώπιση εκ μέρους της Εκκλησίας μιας συγκεκριμένης γνωστικής σχολής, των Καθαρών, και πριν να γίνει προσιτή η γνωστική φιλολογία στην έκταση που την γνωρίζουμε σήμερα. Μια σωστότερη άποψη για τον Γνωστικισμό είναι αυτή που τον παρουσιάζει ως παραδεχόμενο την ύπαρξη ενός μόνο Θεού, ο οποίος εκδηλώνεται με δύο αντίθετες μορφές. Αυτές οι δύο αντίθετες μορφές εκδήλωσης του γνωστικού θείου μπορούν να χαρακτηριστούν ως πνεύμα και ύλη, φως και σκότος , αιγιώτης και αμαρτία , αλλά πάντα με μια τελική υπεροχή της θετικής μορφής εκδήλωσης του θείου. Ο Γνωστικισμός θεωρεί ότι ο κόσμος του πνεύματος αοράτως κατευθύνει τον κόσμο της ύλης προς την κατεύθυνση της ανύψωσής του και της τελειοποίησης του, ειδικά δε τα έχοντα συνείδηση όντα τα βοηθάει να γίνουν πνευματικότερα.
Η κατανόηση των νόμων του Θεού του πνεύματος θα μπορούσε να μας βοηθήσει για να έρθουμε σε μια βελτιωμένη κατάσταση κατανόησης του θείου και του έργου του. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι η Γνώση. Θεωρείτε από τις Γνωστικές σχολές ότι αυτή η θεία γνώση ήταν απαραίτητη για τη σωτηρία της ανθρωπότητας και αντιπροσωπεύεται από το φως. Μετά από όλα αυτά μπορούμε να πούμε ότι η Γνώση είναι κάτι παρόμοιο με την «Αποκάλυψη» και τον «Φωτισμό» ή την «Νιρβάνα».
Η αναζήτηση της τελειοποίησης ( σωτηρίας ) της ψυχής θεωρήθηκε από το περισσότερους Γνωστικούς ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από αλλεπάλληλες μετενσαρκώσεις, και επομένως η μάχη μεταξύ των δύο Θεών ( της υπεραπλουστευτικής θεωρίας ) για την ανθρώπινη ψυχή είναι μια συμβολική μεταφορά της μάχης μεταξύ της άγνοιας και της επίγνωσης του Θεού. Η κατοχή της Γνώσης είναι η πραγματική ζωή σε αντιδιαστολή με την άγνοια που είναι ο θάνατος. Ο άνθρωπος της γνώσης πρέπει να απελευθερωθεί από την παραίσθηση της ύλης και το σκοτάδι του υλικού κόσμου να ενωθεί με το θείο φως του Θεού, να αναστηθεί περνώντας από την άγνοια στην Γνώση. Η ανάσταση αυτή μέσω της Γνώσης του Θεού δεν απαιτεί την επέμβαση ενός ιερέα ως μεσάζοντα για την αποκάλυψη του Θεού. Οι Γνωστική θέσπισαν μια σειρά «ενάρξεων» ή μυήσεων που βοηθούν στην ανάπτυξη της συνείδησης και που οδηγούν στη Γνώση. Αυτές οι «ενάρξεις» συνδέθηκαν συμβολικά με τα στάδια ανάπτυξης της ψυχής μέσα από τη μετάβαση της από αυτήν την ζωή στο θάνατο και πριν από τη νέα ενσάρκωση της. Σε αυτό το μεσοδιάστημα μέσα στο οποίο συντελείται η τελειοποίηση της ψυχής αντιστοιχούν τα μυητικά ξεκινήματα του Γνωστικισμού ( ενάρξεις ), τα οποία προετοιμάζουν τους πιστούς για την τελειοποίηση τους.

Οι ενάρξεις, ή βαθμοί μύησης των Γνωστικών αρχικά περιστράφηκαν γύρω από τα κλασσικά τέσσερα στοιχεία και τους επτά πλανήτες που αναγνωρίστηκαν στην αρχαιότητα.. Θεωρήθηκε ότι τα τέσσερα κλασσικά στοιχεία της αρχαιότητας, γη, νερό, αέρας, και φωτιά αντιπροσώπευσαν τα στάδια του φωτισμού της συνείδησης, με τη γη που αντιπροσωπεύει τη συνείδηση που βασανίστηκε με τα πάθη και που υποδουλώθηκε από την ύλη στην πρώτη μυητική έναρξη, και την φωτιά που αντιπροσωπεύει την ελεύθερη συνείδηση που λάμπει με το φως του Θεού στην ολοκλήρωση της μύησης. Ο μεμυημένος επομένως ξεκινώντας από την γήινη κατάσταση έμαθε να κυριαρχεί στα πάθη του με την μύηση που συνδέθηκε με το βάπτισμα από το νερό, στη διάνοιά του με την μύηση που συνδέθηκε με το βάπτισμα από τον αέρα, και στο πνεύμα του με την μύηση που συνδέθηκε με το βάπτισμα από την φωτιά. Ακόμη υπήρχε, συνήθως, και ένας συμβολικός θάνατος του παλαιού κατωτέρου υλικού ανθρώπου και μια ανάσταση του νέου ανωτέρου πνευματικού ανθρώπου που διαμορφώθηκε από τις μυήσεις . Δια του βαπτίσματος της φωτιάς, του ουρανίου φωτός, ο άνθρωπος γίνεται πεφωτισμένος και καλείται «γιος του φωτός». Στους Μανιχαίους, τους Βαλεντινιανούς και τους Μανδαίους οι πεφωτισμένοι με το θείο πυρ καλούνται «γιοι της χήρας» (2). Προφανώς αυτή η ορολογία είναι κάτι που μας φέρνει στο νου τον Ελευθεροτεκτονισμό.


Οι διάφορες μυήσεις των Γνωστικών ως σκοπό έχουν στο να κατανοήσει η ψυχή πως έγινε η κάθοδός της ( πτώση της ) στην γη και με πιο τρόπο θα ανέλθει ξανά στον υπέρτατο ουρανό, πως σε κάθε σημείο της προς τα άνω πορείας της θα υφίσταται τον θάνατο του αιτίου ( αδυναμίας ) που την κρατά στον δεδομένο κόσμο της στιγμιαίας ύπαρξής της, για να αναστηθεί σε ένα ανώτερο και τελειότερο κόσμο μιας υψηλότερης σφαίρας αυτογνωσίας. Σύμφωνα με την Γνωστική διδασκαλεία τα πνεύμα που κατοικούν στον υπέρτατο ουρανό ερωτεύονται από δική τους επιλογή την ύλη και ψύχονται δια της καθόδου στις κατώτερες κοσμικές σφαίρες υφιστάμενα συνεχώς και πιο παχυλές υλοποιήσεις. Έτσι τα ουράνια πνεύματα γίνονται ψυχές που ενσαρκώνονται σε όλο και πιο μεγαλύτερης υλικότητας σώματα. Η επάνοδος στην αρχική κατάσταση της υπέρτατης πνευματικότητας γίνεται όταν η ψυχή αντιληφθεί την ματαιότητα της υλικότητας και αποβάλλοντας σταδιακά τα διάφορα πάθη της ύλης θα ανέλθει σταδιακά στις ανώτερες σφαίρες περνώντας από την πύλη της κάθε σφαίρας και δίδοντας στον φύλακα της κάθε πύλης τον αναγκαίο κωδικό διέλευσης. Ακριβώς αυτή την ικανότητα διέλευσης από την κάθε πύλη προς ένα ανώτερο κόσμο εξασφαλίζει ο Γνωστικισμός με τις μυήσεις που εφοδιάζουν την ψυχή με την ικανότητα για την διαφυγή από την υλικότητα προς τους ανώτερους κόσμους της αγιότητας. (3)


Μερικές σχολές Γνωστικών διδάσκουν ότι η ψυχή δεν θα μπορούσε να ανέλθει σε ένα ανώτερο κόσμο αν προηγουμένως δεν είχε υποστεί μετά τον θάνατο τον καθαρισμό της από το τις ακτίνες του καθαρτηρίου φωτός. Σε μερικές σχολές Γνωστικών όπως οι Μανδαίοι υπήρχαν μυστικές ψηλαφήσεις των χεριών και βηματισμοί που συνδέονταν με τα διάφορα στάδια της μύησης.


Στον Τεκτονισμό υπάρχουν ανάλογες διαδικασίες, μυήσεις, ψηλαφίσεις, και βηματισμοί. Ακόμη γίνεται συμβολική χρήση της διέλευσης από το νερό, τον αέρα, και την φωτιά. Κάθε Τέκτων πρέπει να περάσει από ένα συμβολικό θάνατο προκειμένου να εισέλθει στην νέα ανώτερη τεκτονική ζωή.
Στο Χριστιανικό Γνωστικισμό, ο οποίος επικεντρώνει την προσοχή του στη ζωή και τα πάθη του Χριστού και την εξαγωγή από αυτά χρησίμων διδαγμάτων, βρίσκουμε συμβολισμούς που συναντάμε και στους διαφόρους βαθμούς του Τεκτονισμού. Ο Χριστιανικός Γνωστικισμός αρχίζει την συμβολιστική του από την Παλαιά Διαθήκη από την οποία λαμβάνει πολλά στοιχεία μυητικού χαρακτήρα, όπως ο βασιλιάς Σολομών και ο Χιράμ, που έχουν στον Χριστιανικό Γνωστικισμό την ίδια ακριβώς συμβολική σημασία με εκείνη που έχουν στον Τεκτονισμό.


Πριν όμως να συνεχίσουμε καλό θα είναι να λάβουμε υπ’ όψη μας την γενική παράδοση περί θεού - σωτήρα, αλλά και του ήρωα ή μύστη που βρίσκεται διαδεδομένη στις διάφορες θρησκείες του αρχαίου κόσμου. Ο Ράμα, ο Κρίσνα, ο Ίνδρας, ο Μίθρας, ο Δίας, ο Απόλλων, ο Διόνυσος, ο Προμηθέας, ο Πυθαγόρας, ο Όντιν, ο Βούδας, είναι λίγο ή πολύ επανάληψη της ίδιας παράδοσης για μια υπέροχη και θεία προσωπικότητα που σώζει την ανθρωπότητα από το κακό. Η παράδοση αυτή με τις διάφορες πτυχές της είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που έχει ενσωματωθεί και στην Γνωστική διδασκαλία.


Στις περισσότερες γνωστικές σχολές δίδασκαν ότι υπήρχαν τέσσερεις καταστάσεις συνείδησης- προσωπικότητας και τρεις ενάρξεις – μυήσεις για την άνοδο από την κατωτέρα, της γης, στην ανώτατη, της φωτιάς. Ο κατώτατος τύπος που αντιπροσωπεύθηκε από την γη περιλαμβάνει τους ανθρώπους των οποίων η συνείδηση υποτάχτηκε ολοκληρωτικά από τον υλικό κόσμο και τις φυσικές αισθήσεις που κατέκτησαν το εγώ τους. Αυτές οι προσωπικότητες αναφέρονται ως «υλικές» και ο πρώιμος Γνωστικισμός δίδασκε ότι προσδιορίζονταν από το φυσικό σώμα το οποίο θεωρείται ψεύτικο σε σχέση με το πραγματικό πνευματικό σώμα. Αυτό το φυσικό σώμα οι Γνωστικοί τι ονόμαζαν «είδωλο» και τους ανθρώπους που θεωρούσαν ότι έχουν τέτοιο σώμα τους αποκαλούσαν «τυφλούς» ή «κοιμώμενους», επειδή δεν μπορούσαν να αντιληφθούν την πνευματική αρχή των όντων και επειδή αγνοούσαν ότι τι αληθινό σώμα τους ήταν πνευματικό και όχι υλικό. Στον Τεκτονισμό ο «τυφλός» ή «κοιμώμενος» του Γνωστικισμού καλείται «βέβηλος», είναι ο αμύητος που αγνοεί παντελώς τις διδασκαλίες των διαφόρων μυητικών βαθμών.


Στο γνωστικισμό οι άνθρωποι που υποτάχθηκαν από το εγώ τους συμβολίζονται με έναν γάιδαρο, ζώο που χαρακτηρίζεται για το πείσμα του. Η υπέρβαση του πεισματικού εγώ μας, της κατώτερης φύσης μας, επιτυγχάνεται από τον άνθρωπο που οδηγεί τον γάιδαρο και συμβολίζεται από τον Χριστό που εισήλθε στα Ιεροσόλυμα « επί πώλου όνου». Η καθοδήγηση του γαϊδάρου από κάποιο ιερό πρόσωπο ως συμβολισμός της υπέρβασης της κατώτερης ανθρώπινης φύσης υπάρχει και σε άλλες θρησκείες, στις παραδόσεις των οποίων ιερά πρόσωπα οδηγούν γαϊδάρους, όπως ο Όσιρης και ο Μίθρας.


Το στάδιο της αρχικής αφύπνισης του ανθρώπου συμβολίζεται με την έξοδο από μία φυλακή ή την έξοδο από τον τάφο μέσω του βαπτίσματος «διά του ύδατος» των Γνωστικών, το οποίο καλείται «καθαρμός». Ο Τεκτονισμός εισάγει τον υποψήφιο προς μύηση σε ένα μικρό σκοτεινό δωμάτιο, ένα τύπο φυλακής, η δε έξοδος του υποψηφίου από τον σκοτεινό θάλαμο αποτελεί την έναρξη της μύησης που τον κάνει Ελεύθερο Τέκτονα.
Το πρώτο στάδιο της Γνωστικής μύησης που ασχολείται με την υποταγή των παθών και την ανάπτυξη της ηθικής καλείται από τους Γνωστικούς «ψυχικό» στάδιο..
Το επόμενο στάδιο του Γνωστικισμού συμβολίζεται με τον αέρα και ο μυούμενος διδάσκεται την σχέση ανθρώπου – Θεού. Η σχέση αυτή στηρίζεται στην αγάπη, μέσω της οποίας αποκαθίσταται η ενότητα ανθρώπου και Θεού. Στον αιγυπτιακό Γνωστικισμό τα διάφορα μέλη του σώματος του νεκρού Όσιρη συμβολίζουν τις πτυχές της θείας πραγματικότητας και συλλέγονται από την αγάπη της Ίσιδος. Για την κατανόηση των πτυχών της θείας πραγματικότητας οι Γνωστικοί μελετούν τις επιστήμες και τις τέχνες και μυούνται στο μυστήριο της δυαδικότητας, ύλη – πνεύμα , Θεός - άνθρωπος, αρσενικό – θηλυκό κλπ. Στις Τεκτονικές στοές υπάρχουν και εκεί δύο στήλες που συμβολίζουν την δυαδικότητα.
Ο συμβολικός θάνατος του υποψηφίου για τον «τρίτο βαθμό» μύησης του Τεκτονισμού μας πηγαίνει πίσω στα μυστήρια της αρχαίας Αιγύπτου μέσω της Χριστιανικής Γνωστικής ερμηνείας του θανάτου και της ανάστασης του Λαζάρου από τον Χριστό. Το όνομα «Λάζαρος» στα εβραϊκά είναι «Ελ - Αουσόρ». Ελ στα εβραϊκά σημαίνει θεός, και Αουσόρ στα αιγυπτιακά σημαίνει Όσιρης, ο οποίος είναι ο θνήσκων θεός. Ακόμα και σήμερα στην παράδοση των Μανδαίων Γνωστικών του Ιράκ ένα από τα ονόματα του Θεού είναι Αουσόρ.( Οι Μανδαίοι είναι μια εθνότητα περίπου 35.000 ατόμων που κατοικεί στο Ιράκ από τον 1ο αιώνα μ. Χ.. Τα μέλη της εθνότητας αυτής πιστεύουν ότι ο πραγματικός μεσσίας είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής. Η μανδαιϊκή θρησκευτική διδασκαλία είναι ανατρεπτική για τον Χριστιανισμό κυρίως, αλλά και για τον Ιουδαϊσμό, μολονότι οι Μανδαίοι θεωρούνται Εβραϊκής καταγωγής. Στον απόκρυφο Μανδαιϊσμό τελούνται μυστήρια εντός σπηλαίων, των μανδαιϊκών άντρων, όπου οι διδάσκονται οι άκρως ανατρεπτικές για τον Χριστιανισμό απόκρυφες μανδαιϊκές παραδόσεις. Μετά την κατάκτηση από τους Αμερικανούς του Ιράκ το μανδαιϊκό άντρο στην περιοχή της Βασόρας έκλεισε από κατολίσθηση και ο λαός των Μανδαίων, λόγω των διώξεων από την νέα πολιτική κατάσταση, αναγκάστηκε στην πλειοψηφία του να ζητήσει άσυλο στην Συρία και το Ιράκ. Είναι να αναρωτιέται κανείς γιατί η νέα πολιτική κατάσταση του Ιράκ υπό την στήριξη των Αμερικανών καταδιώκει τόσο πολύ τους Μανδαίους, οι οποίοι δεν είχα πολιτική ανάμειξη στο καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν; ). Τα γεγονότα του θανάτου και της ανάστασης του Λαζάρου λαμβάνουν χώρα στην πατρίδα του την Βηθανία Στα εβραϊκά η Βηθανία λέγεται «Μπεθανού», η οποία κατά τους γνωστικούς είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από τις λέξεις «Μπεθ» και «Ανού». Η λέξη Μπεθ είναι εβραϊκή και σημαίνει οικία, ενώ Ανού στα αρχαία αιγυπτιακά σημαίνει την διαμονή των νεκρών. Άρα Βηθανία ή Μπεθανού σημαίνει «σπίτι των νεκρών». Και κάτι ακόμα σχετικό με τον Λάζαρο ή Ελ – Αουσόρ, αν αλλάξουμε την σειρά των δύο ονομάτων τότε έχουμε Αουσόρ – Ελ τον άγγελο του θανάτου, τον γνωστό και ως Αζραέλ. Η γνωστική ερμηνεία του Λαζάρου θυμίζει τον θάνατο του Όσιρη και η ανάστασή του από τον Χριστό, την μύηση του ανθρώπου που γίνεται φίλος ( εταίρος ) με τον Θεό σε μια ανώτερη ζωή, πράγμα που μας οδηγεί στον δεύτερο βαθμό του Τεκτονισμού (4).


Τα όσα στοιχεία παραθέσαμε παραπάνω για την επίδραση του Γνωστικισμού στον Ελευθεροτεκτονισμό είναι ένας σχετικά μικρός αριθμός τεκμηρίων μπροστά στο σύνολο των αποδείξεων που υπάρχουν γι’ αυτή την επιρροή.
Ο Γνωστικισμός είναι μια φιλοσοφία, μολονότι κάποιοι θεωρούν ότι είναι θρησκεία ή μια αίρεση.
Από όσα αναφέρθηκαν είναι φανερό ότι υπάρχουν κοινά σημεία στους συμβολισμούς και τα τελετουργικά μεταξύ Γνωστικισμού και Τεκτονισμού.
Οι αναφορές αυτές έγιναν για να δείξουμε ότι η παρουσία της Γνωστικής σκέψης και τέλεσης είναι ζωντανή.
Δεν έχουμε σκοπό να προσδώσουμε στο φιλοσοφικό σύστημα του Τεκτονισμού χαρακτήρα θρησκευτικό όπως κάποιοι κάνουν για τον Γνωστικισμό.
Αυτό που επιδιώξαμε είναι να κάνουμε κατανοητό ότι ένα μεγάλο μέρος του Τεκτονικού συμβολισμού μπορεί να ερμηνευθεί μέσω της παράδοσης του Γνωστικισμού.

Υποσημειώσεις.


1) Rudolph, Kurt, Gnosis: The Nature & History of Gnosticism, Harper & Row, San Francisco, 1987, σελίδα 332.


2) Barnstone, Willis & Marvin Meyer, The Gnostic Bible, Shambhala Press, Boston, σελίδες 572-573.


3) Doresse, Jean, The Secret Books of the Egyptian Gnostics, MJF Books, New York, 1986, σελίδα 267.


4) Freke, Timothy & Peter Gandy, Jesus and the Lost Goddess, Three Rivers Press, New York, 2001, σελίδα 205.

Βιβλιογραφία.


Barry, Kieren, The Greek Qabalah, Samuel Weiser, Maine, 1999.


Barnstone, Willis & Marvin Meyer, The Gnostic Bible, Shambhala Press, Boston.


Copenhaver, Brian, Hermetica, Cambridge University Press, 1992.


Churton, Tobias, The Gnostics, Barnes and Nobles books, New York, 1987.


Churton, Tobias, Gnostic Philosophy, Inner Traditions, Rochest VT, 2005.


Doresse, Jean, The Secret Books of the Egyptian Gnostics, MJF Books, New York, 1986.


Fabre D’Olivet, The Golden Verses of Pythagoras, Solar Press, New York, 1995.


Freke, Timothy & Peter Gandy, The Jesus Mysteries, Three Rivers Press, New York, 1999.


Freke, Timothy & Peter Gandy, Jesus and the Lost Goddess, Three Rivers Press, New York, 2001.


Gardiner, Philip, Gnosis: The Secret of Solomon’s Temple Revealed, New Page Books, NJ, 2006.


Guthie, Kenneth Sylvan (compiled and translated by), The Pythagorean Sourcebook and Library, Phanes Press, Michigan, 1988.


Hall, Manly P., The Wisdom of the Knowing Ones: Gnosticism: The Key To Esoteric Christianity, The Philosophical Research Society, Los Angeles, CA, 2000.


Holroyd, Stuart, Elements of Gnosticism, Element Books, Shaftsbury, Dorset, 1994.


Kahn, Charles, Pythagoras and the Pythagoreans, Hackett Publishing, Cambridge, 2001.


Meyer, Marvin, The Ancient Mysteries: A Sourcebook of Sacred Texts, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1987.


Rudolph, Kurt, Gnosis: The Nature & History of Gnosticism, Harper & Row, San Fransisco, 1987.

Τα μυστήρια του Αδώνιδος.

Υπό Γεωργίου - Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.

Luca Giordano (1634–1705), Ο θάνατος του Άδωνη.

Στην αρχαία Αίγυπτο υπήρχαν τα μυστήρια του θεού Όσιρη. Σύμφωνα με την διδασκαλία της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας ο Όσιρης, ο οποίος είναι η προσωποποίηση του Ηλίου, το αγαθό πνεύμα, καταδιώκεται από τον Τυφώνα, την προσωποποίηση του σκότους, το κακό πνεύμα. O Όσιρης φονεύεται από τον Τυφώνα και διαμελίζεται. Μετά από περιπέτειες η σύζυγος και αδελφή του Όσιρη Ίσις συλλέγει τα νεκρά μέλη του συζύγου της και τελικά ο νεκρός και διαμελισμένος θεός Όσιρης ανασταίνεται στο πρόσωπο του υιού του Ώρου, του νέου ηλίου της άνοιξης. Πολύ νωρίς τα μυστήρια του θεού Όσιρη μετανάστευσαν από την Αίγυπτο στην Φοινίκη κι εκεί συνταυτίστηκαν με το πνεύμα των λαών της χώρας αυτής. Έτσι ο θεός Όσιρης ονομάστηκε Αδωνάϊ ή Άδωνης.

Σύμφωνα με την θρησκευτική διδασκαλία των Φοινίκων, η Αφροδίτη είδε ένα πανέμορφο νεαρό αγόρι, τον Άδωνη, και αποφάσισε να τον αρπάξει και να τον τοποθετήσει εντός κλειστού θαλάμου ώστε να τον αποκρύψει από τα μάτια όλων των άλλων, θεών και θνητών. Το μόνο άτομο στο οποίο έδειξε τον Άδωνη η Αφροδίτη ήταν η Περσεφόνη. Αλλά η θεά αυτή γοητεύτηκε από την ομορφιά του Άδωνη και, παρά την αντίσταση της Αφροδίτης, τον άρπαξε από αυτήν. Προκειμένου να λύσουν τη διαφορά τους οι δύο θεές προσέφυγαν στην διαιτησία του Διός, ο οποίος αποφάσισε ο Άδωνης να διαμένει έξι μήνες του χρόνου με την Αφροδίτη κι άλλους έξι μήνες με την Περσεφόνη. Η απόφαση του Διός εκτελέστηκε, αλλά ο Άδωνης, ο οποίος ήταν ατρόμητος κυνηγός, σκοτώθηκε πάνω στο όρος Λίβανος από έναν αγριόχοιρο ( σύαγρον ), ο οποίος βύθισε τους χαυλιόδοντες του στα γεννητικά όργανα του Άδωνη. Ακούγοντας την κραυγή πόνου που εξέβαλε ο δυστυχής Άδωνης η θέα Αφροδίτη προσέτρεξε σε βοήθειά του, αλλά όταν έφθασε στο σημείο που ήταν ο Άδωνης τον βρήκε νεκρό. Τότε η θεά αγκάλιασε το άψυχο σώμα του ωραίου νέου και άρχισε να θρηνεί. Από τους σπαρακτικούς θρήνους της θεάς ο Κοκυτός, μαθητής του Χείρωνος, την λυπήθηκε και με τις ιαματικές του δυνάμεις επανέφερε τον Άδωνη στη ζωή.
Ο Λατίνος συγγραφέας του πέμπτου αιώνα ο Μακρόβιος ερμηνεύει την αλληγορία του μύθου του Αδώνιδος ως εξής: « Οι φυσικοί φιλόσοφοι της αρχαιότητας ονόμαζαν Αφροδίτη το άνω ημισφαίριο γης και Περσεφόνης το κάτω.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον οι Ασσύριοι και οι Φοίνικες λένε ότι η Αφροδίτη κλαίει όποτε ο ήλιος διατρέχοντας κατά την ετήσια πορεία του τα δώδεκα σημεία του ζωδιακού κύκλου μεταβαίνει στους αντίποδες, επειδή από τα δώδεκα του ζωδιακού, τα σημεία τα έξι λέγονται ανώτερα και τα άλλα έξι κατώτερα. Όταν ο ήλιος βρίσκεται στα κατώτερα σημεία και οι ημέρες είναι μικρότερες η θεά Αφροδίτη υποτίθεται ότι κλαίει τον βραχυχρόνιο θάνατο και τη στέρηση του Άδωνη - Ηλίου, ο οποίος έχει η αρπαχθεί από την Περσεφόνη, την οποία θεωρούν ως την κυρίαρχο του νοτίου ημισφαιρίου. Λένε βέβαια ότι ο Άδωνης επιστρέφει στην Αφροδίτη, όταν ο ήλιος αφού διατρέξει τα κατώτερα σημεία του ζωδιακού, ανέρχεται και διατρέχει τα σημεία του δικού μας, βορείου, ημισφαιρίου, φέρνοντας σε μας ζωηρότερο φως και μεγαλύτερες ημέρες. Ο αγριόχοιρος, τον οποίον θεωρούν ότι φόνευσε τον Άδωνη, είναι η προσωποποίηση του χειμώνα, επειδή το ζώο αυτό με τις τραχιές και ανορθωμένες τρίχες του βρίσκεται σε μέρη υγρά, βορβορώδη, καλυμμένα από πάγους, και τρέφεται με βαλανιδιά, τα οποία είναι προϊόντα του χειμώνα. Ο χειμώνας λοιπόν είναι ένα τραύμα κατά του Ηλίου, το οποίο αφαιρεί από εμάς το φως και την θερμότητα, το οποίο φέρει τον θάνατο στα έμψυχα όντα».
Η Αφροδίτη απεικονίζεται επί του όρους Λίβανου με όλη την έκφραση της λύπης. Το κεφάλι της είναι σκυμμένο και καλυμμένο με πένθιμη καλύπτρα, υποστηρίζεται από το αριστερό της χέρι, το δε πρόσωπό της φαίνεται δακρυσμένο. Αυτή η εικόνα παριστάνει την γη κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η οποία είναι καλυμμένη από σύννεφα και στερείται του ήλιου . Οι βρύσες, οι οποίες είναι τα μάτια της γης, παράγουν άφθονο νερό και οι αγροί απογυμνωμένη από τη βλάστηση παρουσιάζουν όψη θλιβερή. Αλλά όταν ο ήλιος υψώνεται πάνω από τα κατώτερα μέρη της γης, περνώντας την εαρινή ισημερία, μεγαλώνει η διάρκεια της ημέρας, τότε η Αφροδίτη βρίσκεται σε μεγάλη χαρά, οι αγροί περιβάλλονται τα στολίσματα της νέας βλάστησης, τα λιβάδια πρασινίζουν και γεμίζουν λουλούδια και τα δέντρα αποκτούν τοα πλούσια ανοιξιάτικα φυλλώματά τους.
Η λατρεία και τα μυστήρια του Άδωνη μεταφέρθηκαν από την Φοινίκη στην Ασσυρία, την Βαβυλώνα, την Περσία, την Ελλάδα (Κύπρο, ο Ρόδο, Κύθηρα, Άργος, Αθήνα και Δίον της Μακεδονίας), και την Σικελία. Οι δημόσιες γιορτές, που τελούνται προς τιμήν του θεού, ξεκινούσαν από τη Φοινίκη κατά την εποχή που τα νερά του ποταμού Άδωνη, ο οποίος κατέρχεται από το όρος του Λιβάνου, έχουν χρώμα κοκκινωπό, το οποίο διατηρείται σε αρκετή απόσταση και μέσα στη θάλασσα όπου εκβάλει ο ποταμός. Το κόκκινο χρώμα των υδάτων του ποταμού προέρχεται από το κοκκινόχωμα ( ερυθρά γη ) που βρίσκεται επάνω στο όρος Λίβανος και παρασύρεται από τα νερά, όταν ο ποταμός φουσκώνει κατά το τέλος του χειμώνα και τις αρχές της άνοιξης που λιώνουν τα χιόνια από τις κορυφές του βουνού. Οι γυναίκες της περιοχής φανταζόντουσαν ότι ο τραυματισμός του Άδωνη από τον αγριόχοιρο επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, και ότι από το αίμα που τρέχει από την πληγή χρωματίζονται τα νερά του ποταμού.
Το φαινόμενο αυτό έδινε το σημείο έναρξης της γιορτής. Ο καθένας πενθούσε και υποκρινόταν θλίψη και δάκρυα. Στην Αλεξάνδρεια η βασίλισσα μετέφερε το άγαλμα του Άδωνη συνοδευόμενη από τις σημαντικότερες γυναίκες της πόλης, οι οποίες κρατούσαν στα χέρια τους κάνιστρα γεμάτα με γλυκά (πλακούντια), μικρά κουτιά με αρώματα, άνθη, κλαδιά δέντρων και ρόδια. Η πομπή έκλεινε από άλλες γυναίκες, οι οποίες μετέφεραν πλούσιους τάπητες επί των οποίων υπήρχαν δύο κρεβάτια στολισμένα με χρυσό και ασήμι, το ένα για την Αφροδίτη και το άλλο για τον Άδωνη.
Στην Αθήνα τοποθετούσαν σε διάφορα σημεία της πόλης εικόνες που παρίσταναν τον Άδωνη ως νεαρό νεκρό πάνω στo άνθος της ηλικίας του. Η δε γυναίκες ντυμένες πένθιμα ερχόντουσαν για να υπάρξουν τις εικόνες αυτές και να τις κηδεύσουν. Οι πένθιμες αυτές ημέρες θεωρούντο αποφράδες. Η αναχώρηση του Αθηναϊκού στόλου την Σικελία έγινε κατά τις ημέρες του πένθους του Άδωνη, πράγμα το οποίον θεωρήθηκε τότε ως κακός οιωνός. Ομοίως κακός οιωνός θεωρήθηκε και η είσοδος του αυτοκράτορα Ιουλιανού στην Αντιόχεια κατά τις ημέρες του Αδωνιαίου πένθους.
Κατά την τελευταία ημέρα της γιορτής η λύπη μεταβαλλόταν σε χαρά και πανηγύριζαν την ανάσταση που Άδωνη. Όσο και να θέλουμε να αποφύγουμε τις συγκρίσεις, το πένθος και η ανάσταση του Άδωνη μας θυμίζουν την Μεγάλη Εβδομάδα και την ανάσταση του Χριστού.
Τα μυστήρια του Άδωνη εισήχθησαν και στην Ιουδαία όπου ο Άδωνης ονομάζεται Θαμούζ. Ο προφήτης Ιεζεκιήλ έλεγε ότι οι Ισραηλίτισσες κάθε χρόνο έκλαιγαν τον Θαμούζ - Άδωνη καθισμένες μπροστά στη θύρα του σπιτιού τους.
Δεν υπάρχουν λεπτομέρειες σχετικές με τις διατυπώσεις που συνόδευαν τα μυστήρια του Άδωνη. Ο Λουκιανός αναφέρει ότι οι υποψήφιοι πήγαιναν στο ιερό του Άδωνη, θυσίαζαν ένα πρόβατο, έτρωγαν από τη σάρκα του, τοποθετούσαν το κεφάλι του ζώου πάνω στο δικό τους κεφάλι. Στην συνέχεια γονάτιζαν πάνω στο δέρμα του, το οποίο είχαν απλώσει επί του δαπέδου στον πρόναο. Από τη στάση αυτή ( γονυπετούντες ) προσευχόντουσαν στους θεούς, μετά εισερχόντουσαν στο λουτρό, έπιναν κρύο νερό, και ξάπλωναν κατάχαμα. Είναι πιθανό ότι απεικόνιζαν έτσι τον Άδωνη και περνούσαν εικονικά απ όλες τις φάσεις των παθημάτων του, από τον θανάσιμο τραυματισμό, τον θάνατο, και την ανάσταση του. Με τον τρόπο αυτό οι μυημένοι συνέπασχαν με τον θεό και κοινωνούσαν του καθαγιασμού και της χάρητος των παθημάτων του. Μετά το πέρας των μυητικών τελετουργιών οι μύστες τέλειοι και καθαγιασμένοι, πλήρεις της θείας χάρητος εξέρχονταν στον έξω κόσμο ικανοί για μια ανωτέρας πνευματικής ποιότητας περαιτέρω ζωής για το καλό της κοινωνίας, των οικογενειών τους και το δικό τους.

Η KAPPORETH ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΟΡΤΗ ΤΩΝ KIPPURIM.

Υπό Γεωργίου - Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.


Α. Περί της Kapporeth.

Στο Άγιο των Αγίων του ναού της Ιερουσαλήμ υπήρχε μία απλή και χωρίς σύμβολα , επιχρυσωμένη μέσα και έξω κιβωτός, μήκους 2,5 πήχεων, πλάτους και ύψους 1,5 πήχεων. Αυτή ήταν η Κιβωτός της Διαθήκης, μέσα σ’ αυτήν φυλάσσοντο οι δύο πλάκες των δέκα εντολών, η στάμνος του μάννα και η ράβδος του Ααρών η βλαστήσασα (Αριθμοί, ΙΖ, 23) . Επάνω στην κιβωτό υπήρχε χρυσή πλάκα προσαρμοσμένη στις διαστάσεις της αλλά ανεξάρτητος από αυτήν. Η πλάκα αυτή ήταν η Kapporeth , το "ιλαστήριον επίθημα" κατά τους Ο΄. Στις δύο άκρες της πλάκας υπήρχαν δύο Χερουβείμ έχοντα πιθανόν ανθρώπινη μορφή και ίσταντο όρθια, αντιμέτωπα αλλήλων , με αναπεπταμένες τις πτέρυγες και ίσως προσβλέποποντα προς την Kapporeth , η οποία μαζί με τα δύο Χερουβείμ συμβόλιζε τον θρόνο του Θεού. Από την Kapporeth, επιστεύετο, ότι απεκαλύπτετο ένθρονος ο Θεός ( όρα Β. Βέλλα, Εβραϊκή Αρχαιολογία , εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος , Αθήναι 1980, σσ . 108, 109 )


Β. Περί της εορτής των Kippurim.

Η εορτή των Kippurim ετελείτο πέντε ημέρες μετά την εορτή της Σκηνοπηγίας , δηλαδή την 10ην του μηνός Tisri ( Σεπτέμβριος – Οκτώβριος ) . Σκοπός της εορτής ήταν η κάθαρση του λαού, του ναού και της χώρας από των αμαρτιών του προηγουμένου έτους , ώστε το νέο έτος να εύρει συνδιαλλαγμένο τον άνθρωπο με τον Θεό.
Το τελετουργικό της εορτής μας είναι γνωστό μόνο από το Λευϊτικό (κεφ. ΙΣΤ ) και περιλαμβάνει τα εξής :


1. Το πρωί της εορτής ο Αρχιερεύς επλύνετο και ενεδύετο απλά λευκά λινά
άμφια γιατί ήταν ημέρα ταπείνωσης και μετάνοιας .

2. Έπειτα λάμβανε ο Αρχιερεύς το αίμα από ένα μόσχο που θυσίαζε και εισερχόταν στο ναό.


3. Μετά την είσοδό του στο ναό ο Αρχιερεύς θυμίαζε το Άγιον (το πρώτο διαμέρισμα του ναού ) και ακολούθως , κατ’ εξαίρεση μόνο την ημέρα αυτή , εισερχόταν εις το Άγιον των Αγίων, όπου ήταν η Κιβωτός της Διαθήκης και επ’ αυτής η Kapporeth, θυμιάζοντας και εκεί. Ο καπνός από το θυμίαμα ήταν τόσο πυκνός ώστε η ορατότης ήταν πολύ μικρή .


4. Τελειώνοντας το θυμίαμα ο Αρχιερεύς ελάμβανε το αίμα του θυσιασθέντος
μόσχου και ράντιζε επτά φορές την Kapporeth και ακολούθως έχριε με αίμα τα κέρατα του θυσιαστηρίου του θυμιάματος . Όλα αυτά , το πυκνό θυμίαμα , ο ραντισμός με το αίμα του μόσχου και η χρίση των κεράτων του θυσιαστηρίου με το αίμα απέβλεπαν στο να αποκαθάρουν το ναό από παντός μολυσμού.

5. Κατά την έξοδο του Αρχιερέα από τον ναό οδηγούνταν σ’ αυτόν δύο τράγοι και με κλήρωση ο μεν ένας θυσιαζόταν στον Κύριο ( λααδωνάι ) και διά του αίματός του ραντίζονταν το ιλαστήριο επίθημα δηλαδή η Kapporeth και όλος ο ναός, ο δε άλλος καθίστατο "ο αποδιοπομπαίος τράγος ο αίρων την ανομίαν παντός οίκου Ισραήλ" με το ακόλουθο τελετουργικό : Ο Αρχιερεύς έθετε τα χέρια του στην κεφαλή του "αποδιοπομπαίου τράγου" και εξομολογούνταν κατά τρόπο γενικο τις αμαρτίες του λαού. Η επίθεση των χεριών του Αρχιερέα αποτελούσε το ορατό σημείο της μεταβίβασης των αμαρτιών του λαού στον τράγο διά του Αρχιερέα. Ακολούθως, ο τράγος , επιφορτισμένος πλέον με τις αμαρτίες του λαού, οδηγούνταν προς την έρημο του Ιούδα και κατακρημνιζόταν από ένα βράχο σαν προσφορά στον δαίμονα Αζαζέλ ( λααζαζέλ), την πίστη στην ύπαρξη του οποίου πιθανό να έφεραν οι Ισραηλίτες από την εποχή της διαμονής τους στην έρημο. Αζαζέλ σημαίνει δυνατός δαίμων.


6. Μετά από όλα αυτά ο Αρχιερεύς ενεδύετο πολυτελή αρχιερατική στολή και προσέφερε θυσία ολοκαυτωμάτων. ( Όρα Βέλλα ένθ. ανωτ. σσ . 203 -206 και Ηλία Β. Οικονόμου, Παραδόσεις Αρχαιολογίας της Παλαιστίνης και Βιβλικής Θεσμολογίας , Εκδόσεις Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήναι 1986, σσ . 401-403 ).
Η εορτή των Kippurim αποτελούσε τα προεόρτια της εορτής του νέου έτους.



Γ. Η σχέση της εορτής των Kippurim προς την βαβυλωνιακή εορτή του νέου έτους.

Υπάρχει αντιστοιχία της εορτής των Kippurim προς την εορτή του νέου έτους των Βαβυλωνίων κατά την οποία γινόταν καθαρμοί ολόκληρης της χώρας και του ναού.
Είναι σαφής η σχέση της εορτής των Kippurim προς εκείνη του βαβυλωνιακού νέου έτους, επειδή και οι δύο στηρίζονται στην αντίληψη ότι η ευτυχία του ανθρώπου εξρτάται από την σχέση με το θείο, το οποίο γιά να χαρίσει στον άνθρωπο ευτυχία πρεπει να έχει ειρηνικές σχέσεις με αυτόν, εξιλεουμένου του ανθρώπου με καθάρσεις .
( Όρα Οικονόμου ενθ. ανωτ σ. 402 ). Η εορτή των Kippurim δεν μνημονεύεται στην Έξοδο (ΚΓ, 16 ) όπου απαριθμούνται οι άλλες αρχαίες εορτές , αλλά μνημονεύεται στο Λευϊτικό (Ι ΣΤ, 3- 34 και ΚΓ, 26-32 ) στους Αριθμούς ( ΚΖ, 7 - 11 ) και στον Ιεζεκιήλ ( ΜΕ, 18-20 )


Δ. Η σημασία της εορτής των Kippurim .

Κατά την εορτή των Kippurim αναγνωρίζεται ο Θεός (ΙΕΒΕ , ο ΩΝ ) ως ο βασιλεύς του Ισραήλ και χορηγός της άφεσης των αμαρτιών. Η Kapporeth είναι το όχημα του ιλασμού ήτοι της άφεσης των αμαρτιών του οίκου Ισραήλ . Αυτή είναι και η σημασία της Kapporeth κατά την εορτή των Kippurim.

Ποιος ο πραγματικός πολιούχος θεός της πόλης Ακκαρών των Φιλισταίων;

Υπό Γεωργίου - Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.


Στην Παλαιά Διαθήκη ( Βασιλειών Δ’, κεφ. 1, 2-17 ) ο Βαάλ Ζεβούβ αναφέρεται ως θεός της φιλισταϊκής πόλης Ακκαρών.
Το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο στο Βασιλειών Δ’, κεφ. 1, 2-17 από τα εξαπλά του Ωριγένη αναφέρει επί λέξει:

« Βαβαλ Ζεβουβ ελωη Εκρων », το οποίο μεταφράζεται στα νέα ελληνικά «Βαβάλ ή Βαάλ Ζεβούβ θεός της Ακκαρών ( PG, vol. 16A, col. 195 – 196 ).

Είναι λοιπόν κατά την Παλαιά Διαθήκη ο Βαάλ Ζεβούβ ο πολιούχος θεός της Ακκαρών ( δες και δική μου μελέτη «Βαάλ Ζεβούβ ένας παρεξηγημένος θεός των Φιλισταίων», σελίδες 4 – 14 και 37 ).
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές όμως που έγιναν στην Ακκαρών ( Τελ Μικνέ ) μεταξύ των ετών 1981 - 1996 από την καθηγήτρια Τrude Dothan του Eβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και τον ραββίνο Seymour Gitin του Ινστιτούτου Αρχαιολογικής Έρευνας της Ιερουσαλήμ W. F. Albright απέδειξαν ότι ο πολιούχος θεός της Ακκαρων είναι η Ptgyh ( Πότνια, τίτλος που απέδιδαν οι Φιλισταίοι στην Ασερά την σύζυγο του θεού Ελ και μητέρα του θεού Βάαλ ). Όπως βεβαιώνεται και από την επιγραφή που βρέθηκε μέσα στα Άγια των Αγίων ( το θρησκευτικό τμήμα ) του διοικητικού κέντρου της πόλης και που αναφέρει ότι ο βασιλιάς της Ακκαρών Akish γιος του Padi αφιερώνει τον ναό ( το θρησκευτικό τμήμα του διοικητικού κέντρου ) στην Ptgyh την κυρία του ( την θεά του ) ( S. Gitin, T. Dothan, and J. Naveh, "A Royal Dedicatory Inscription from Ekron," Israel Exploration Journal 47, 1997, σελίδες 9 -16 )

Αυτή είναι η επιγραφή που βρέθηκε στα Άγια των Αγίων του θρησκευτικού τμήματος του διοικητικού κέντρου της Ακκαρών

( Δες ακόμα:
1) Demsky, Aaron. "The Name of the Goddess of Ekron: A New Reading," Journal of the Ancient Near Eastern Society vol. 25 (1997) pp.1-5.
2) M. G. Easton, Illustrated Bible Dictionary 1897.
3) Schoville, Keith; Stone Campbell Journal, Vol. 4, No. 1 ).
Από τα παραπάνω βλέπουμε ότι η παράδοση της Παλαιάς Διαθήκης έρχεται σε αντίθεση μα τα αρχαιολογικά ευρήματα.
Η αρχαιολογία είναι η ιατροδικαστική της ιστορίας, είναι η επιστήμη που επιβεβαιώνει την ιστορία και όποια παράδοση έρχεται σε αντίθεση με τα αρχαιολογικά δεδομένα είναι λανθασμένη.
Η Παλαιά Διαθήκη χαρακτηρίζει τον Βαάλ Ζεβούβ ως πολιούχο θεό της Ακκαρών. Η αρχαιολογία αποδεικνύει ότι η Πότνια Ασερά είναι η πολιούχος θεά της Ακκαρών.
Το αρχαιολογικό εύρημα φανερώνει το σωστό και κάθε άλλη άποψη είναι λάθος. Επί του προκειμένου η αρχαιολογία απέδειξε ότι η Παλαιά Διαθήκη κάνει λάθος. Η Πότνια Ασερά είναι η πολιούχος της Ακκαρών και όχι ο Βαάλ Ζεβούβ.

Η θεά Ασερά, μητέρα του Βαάλ Ζεβούβ και πολιούχος της Ακκαρών.

Ένα θαύμα της θεάς Λητούς.

Ένα θαύμα της θεάς Λητούς. Η «φύτια» και τα «εκδύσια» του Λευκίππου.

Υπό Γεωργίου – Μιχαήλ Δ. Καραχάλιου.


Η Γαλάτεια, η κόρη του Ευρυτίου, γιου του Σπάρτωνος, , παντρεύτηκε στη Φαιστό της Κρήτης με τον Λάμπρο, τον γιο του Πανδίονα, άνδρα με καλή καταγωγή, αλλά χωρίς πόρους. Αυτός, όταν ήταν η Γαλάτεια έγκυος, ευχήθηκε να αποκτήσει αρσενικό παιδί, ενώ προειδοποίησε τη γυναίκα του, αν γίνεις κορίτσι να το εξαφανίσει. Κι αυτός έφυγε πηγαίνοντας εκεί που έβοσκε τα πρόβατά του. Η Γαλάτεια γέμισε θυγατέρα, αλλά επειδή λυπήθηκε
το βρέφος και αναλογίστηκε την ερημιά του σπιτιού, επί πλέον, και επειδή συνέβαλλαν τα όνειρα και οι μάντεις που παρότρυναν να αναθρέψει την κόρη σαν αγόρι, είπε ψέματα στον Λάμπρο λέγοντας ότι γέννησε αγόρι και την ανέθρεψε σαν αγόρι, ονομάζοντάς την Λεύκιππο. Όταν μεγάλωσε η κοπέλα και η ομορφιά της έγινε απερίγραπτη, η Γαλάτεια φοβήθηκε τον Λάμπρο, επειδή δεν ήταν δυνατόν πλέον να κρυφτεί, και κατέφυγε στο ιερό της Λητούς και ικέτεψε πάρα πολύ την θεά μήπως μπορούσε η κοπέλα της να γίνει αγόρι αντί για κορίτσι. Η Λητώ λυπήθηκε τη Γαλάτεια, επειδή θρηνούσε συνεχώς, και άλλαξε τη φύση της κοπέλας σε αγόρι. Ακόμη και σήμερα θυμούνται οι κάτοικοι της Φαιστού την αλλαγή και θυσιάζουν στη Φύτια Λητώ, η οποία φύτρωσε αρσενικά γεννητικά όργανα στην κοπέλα, και την εορτή αυτή την αποκαλούν Εκδύσια, επειδή η κόρη εκδύθηκε τον πέπλο. Και είναι έθιμο στους γάμους προηγουμένως να ξαπλώνουν πλάι στο άγαλμα του Λευκίππου ( Αντωνίνος Λιβεράλις, Μεταμορφώσεων συναγωγή, 17, έκδοση Budé, Paris1968 ).

Το Πάσχα εις τα Ιεροσόλυμα κατά τον τέταρτον αιώνα.

Το άρθρο του Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου για τον εορτασμό του Πάσχα στα Ιεροσόλυμα κατά τον τέταρτο αιώνα είναι ένα μεγάλης σημασίας άρθρο, το οποίο αποδεικνύει ότι περίφημη τελετή του «Αγίου Φωτός» κατά τρόπο «θαυματουργικό» δεν γινόταν κατά τον τέταρτο αιώνα, δηλαδή κατά την εποχή που η αγία, ισαπόστολος, αυγούστα και αυτοκράτειρα Ελένη επισπεύτηκε την «ιερή γη».

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Πότε άρχισε να γίνεται το «θαύμα» της αφής του «Αγίου Φωτός» και γιατί αυτό το «θαύμα» δεν γινόταν εξ αρχής, αμέσως μετά την ανάσταση του Χριστού, αλλά άρχισε, προφανώς, μετά τον τέταρτο αιώνα;

Χρυσόστομος Παπαδόπουλος (1923-1938)

Το Πάσχα εις τα Ιεροσόλυμα κατά τον τέταρτον αιώνα.
 
Υπό Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου Αρχιεπισκόπου Αθηνών


Αρχαιοτάτη υπήρχεν εν τη εκκλησία εορτή η Επιφάνεια καλουμένη ή τα Επιφάνια, Θεοφάνεια ή τα Θεοφάνια, υποδηλούσα ου μόνον την κατά σάρκα γέννησιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, αλλά και την εν τω Ιορδάνη φανέρωσιν αυτού ως Θεού (1), τούτου δ' ένεκα συνεωρτάζοντο αι δύο εορταί, η της Χριστού γεννήσεως και η των Θεοφανείων, και μόλις από του τέλους του Δ' αιώνος επήλθεν ο χωρισμός των εορτών. Εν Ιεροσολύμοις επεβραδύνθη ο χωρισμός ούτος, ως καταφαίνεται εκ της κατά τον στ' αιώνα ειδήσεως Κοσμά του Ινδικοπλεύστου λέγοντος ότι «οι Ιεροσολυμίται... ταις Επιφανείοις ποιούσι την γένναν»(2), όντως δε σ.355 «Καίτοι γε ούπω δέκατόν εστιν έτος καθ' ον χρόνον έγραφεν η Συλβία, εν Ιεροσολύμοις συνεωρτάζετο έτι η εορτή των Χριστουγέννων μετά της Επιφανείας του Κυρίου τη 6 Ιανουαρίου, πρώτην δε φοράν από της ανευρέσεως του χειρογράφου αυτής εγνώσθη η είδησις, ότι επί 8 ημέρας επανηγυρίζετο η εορτή αύτη ως και η του Πάσχα και η της Πεντηκοστής (3). Ετελείτο δε η πανήγυρις αυτής εν Βηθλεέμ, όπου κατά την νύκτα εν τω Σπηλαίω της γεννήσεως ετέλει ο Επίσκοπος Ιεροσολύμων, επειδή η Βηθλεέμ λίαν μεταγενεστέρως είχεν ίδιον επίσκοπον (4), την λειτουργίαν. Συγχρόνως όμως επανηγυρίζετο η εορτή και εν τοις λοιποίς προσκυνήμασι, κατά τας τρεις πρώτας ημέρας εν τω Γολγοθά, την τετάρτην ημέραν επί του όρους των Ελαιών, την πέμπτην εν Βηθανία, την έκτην εν Σιών, την εβδόμην εν τω Ναώ της Αναστάσεως και την ογδόην εν τω του Σταυρού, συνέρρεε δε κατά τας ημέρας εκείνας άπειρον πλήθος εκ των πέριξ εις Ιερουσαλήμ διά τας πανηγύρεις των οκτώ ημερών. Κατά την διάρκειαν αυτών οι μοναχοί της Βηθλεέμ αδιαλείπτως ελιτάνευον εν τω Ναώ αυτής και ετέλουν τας καθωρισμένας τελετάς εν τω ιερώ Σπηλαίω (5). Μετά την ανωτέρω εορτήν, εν Ιεροσολύμοις εωρτάζετο τη 14η Φεβρουαρίου ή της Υπαπαντής εορτή, ήτις ήτο κατ' αρχάς επιτόπιος Ιεροσολυμιτική εορτή, επεκράτησε δ' εν μεν τη Δύσει τελευτούντος του ε' εν δε τη Ανατολή αρχομένου του στ' αιώνος (6). Κατ' αυτήν εν τω Ναώ της Αναστάσεως οι πρεσβύτεροι και ο Επίσκοπος ηρμήνευον το Ευαγγέλιον της ημέρας, ετέλουν δε την θείαν λειτουργίαν μετά Εκκλησιαστικής τάξεως ομοίας προς την του αγίου Πάσχα, ήτις ην όλως εξαιρετικώς πανηγυρική ως και σήμερον.

Αύτη βεβαίως ήτο η μεγίστη των εορτών, αλλά προηγείτο αυτής η νηστεία της Μ.Τεσσαρακοστής, ήτις εν διαρκεία οκτώ εβδομάδων ετελείτο εν Ιεροσολύμοις μόνον επί 41 ημέρας, διότι απηγορεύετο η νηστεία κατά Σάββατον και Κυριακήν πλήν του Μ. Σαββάτου, ούτως ώστε επί δύο ημέρας καθ' εκάστην εβδομάδα διεκόπτετο η νηστεία (7). Τακτική νηστεία ήτο κυρίως το τρώγειν άπαξ της ημέρας μόνον, αλλ' υπήρχε μεγάλη ποικιλία εν τη τηρήσει αυτής, διότι οι «αποτακτίται» ιδίως ετήρουν αυστηροτάτην νηστείαν, τινές μεν έτρωγον ανά δύο ή ανά τρεις ημέρας, άλλοι δε άπαξ της εβδομάδος. Ούτοι ήσαν οι λεγόμενοι «εβδομαδάριοι» οίτινες έτρωγον κατά Σάββατον, μετά την κοινωνίαν των αχράντων μυστηρίων και κατά Κυριακήν. Ούτ' επηνούντο οι υπερβολικώς νηστεύοντες, σημειοί η Συλβία, ούτ' εψέγοντο οι ολίγον νηστεύοντες, διότι η εφαρμογή του καθήκοντος της νηστείας εξηρτάτο εκ της πνευματικής και ηθκής καταστάσεως εκάστου. Αι ακολουθίαι της Μ. Τεσσαρακοστής διεξήγοντο ως εξής: Κατά την Κυριακήν ετελείτο η συνήθης μεταμεσονύκτιος και πρωϊνή τελετή, ην επηκολούθει λειτουργία, ουχί εν τη Αναστάσει, αλλ' εν τω Γολγοθά. Τας καθημερινάς, πλην της 6ης και 9ης εκκλησιαστικής ώρας προσετίθετο και η 3η ώρα, δις δε της εβδομάδος, κατά την Τετάρτην και την Παρασκευήν, η 9η ώρα (περί την 3ην μ.μ.) ετελείτο εν Σιών, διότι άλλως τε συνήθως η ώρα αύτη ετελείτο εκεί και κατά τον λοιπόν χρόνον, ουχί δε μόνον κατά την Μ. Τεσσαρακοστήν, εκτός εάν κατά Τετάρτην και Παρασκευήν συνέπιπτεν εορτή μάρτυρός τινος. Κατά την Μ. Τεσσαρακοστήν το κήρυγμα του θείου λόγου υπό των πρεσβυτέρων και του Επισκόπου εγένετο και κατά την Τετάρτην και Παρασκευή εν τη Σιών. Μετά δε την εκεί τελουμένην 9ην ώραν, εν ψαλμωδίαις συνόδευεν ο λαός τον Επίσκοπον εις τον Ναόν της Αναστάσεως, ένθα ετελείτο εσπερινή Ακολουθία, μεθ' ην άπαξ της εβδομάδος, ήτοι κατά Παρασκευήν, επηκολούθει αγρυπνία, την πρωΐαν δε του Σαββάτου επεσπεύδετο η λειτουργία ίνα κοινωνώσιν οι «εβδομαδάριοι».

Κατά την Παρασκευήν της 7ης εβδομάδος της Μ.Τεσσαρακοστής η αγρυπνία ετελείτο εν Σιών, ένθα την πρωΐαν του Σαββάτου εγίνετο και η λειτουργία, μεθ' ην ο Αρχιδιάκονος ειδοποίει τον λαόν ίνα η έτοιμος κατά την 7ην ώραν προς μετάβασιν εις Βηθανίαν. Εκεί εγκαίρως ήδη συναθροίζοντο οι μοναχοί, οίτινες υπεδέχοντο καταφθάνοντα εν πομπή τον Επίσκοπον, εν τω πρώτω ναώ της Βηθανίας, ένθα η αδελφή του Λαζάρου προϋπήντησε τον Κύριον, εκεί εψάλλετο ψαλμός τις και εν αντίφωνον, ανεγιγνώσκετο το σχετικόν μέρος εκ του Ευαγγελίου, μεθ' ο ψάλλοντες μετέβαινον εις το μνημείον του Λαζάρου. Άπειρον πλήθος κατάκλυζε τους πέριξ λόφους. Μετά την καθωρισμένην τελετήν εις των πρεσβυτέρων, εφ' υψηλού ιστάμενος τόπου, ανεγίνωσκεν εκ του Ευαγγελίου τα κατά την υπό του Κυρίου και των μαθητών αυτού τέλεσιν του Πάσχα, ύστερον δ' εν πομπή πάντες επέστρεφον εις τον Ναόν της Αναστάσεως, ένθα ετελείτο η συνήθης εσπερινή ακολουθία. Την επομένην ημέραν, μετά την εν τω Ναώ της Αναστάσεως λειτουργίαν, ειδοποίει τον λαόν ο Αρχιδιάκονος, ότι εν διαρκεία της όλης Μ. Εβδομάδος, καθ' εκάστην περί ώραν 9ην, θα εγίνετο η Σύναξις εν τω Μαρτυρίω, αλλ' ότι την ημέραν εκείνην περί ώραν 7ην (ήτοι την 1 μ.μ.) θα μετέβαινον εις το όρος των Ελαιών. Όντως δε κατά την ωρισμένην ταύτην ώραν κατέφθανε και ο Επίσκοπος εις τον ναόν του όρους των Ελαιών, εψάλλοντο άσματα και αντίφωνα, ανεγιγνώσκοντο τα σχετικά μέρη εκ του Ευαγγελίου, μεθ' ο ανήρχοντο πάντες εις το Εμβώμιον, μετά δε τας εκεί ψαλμωδίας και ευχάς περί ώραν 11 (ήτοι 5 μ.μ.) ανεγινώσκτο το Ευαγγέλιον περί της θριαμβευτικής Εισόδου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού εις την αγίαν Πόλιν.

Τότε από του όρους των Ελαιών προς την Ιερουσαλήμ εξελίσσετο μοναδική και όλως απερίγραπτος πομπή. Μετά βαΐων και κλάδων εν χερσί προηγείτο ο λαός, και μάλιστα άπειρος πληθύς παιδίων και αυτών έτι των ανηλίκων κρατουμένων υπό των μητέρων αυτών, επηκολούθη ο Επίσκοπος καθήμενος επί πώλου όνου και περικυκλούμενος υπό των πρεσβυτέρων• η θριαμβευτική πορεία εξηγγέλετο διά των χαρμοσύνων, μάλιστα των παιδικών επιφωνήσεων ωσαννά εν τοις υψίστοις, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ωσαννά εν τοις υψίστοις.

Λίαν βραδέως περιερχομένη η πομπή την Ιερουσαλήμ κατέληγε προ του Ναού της Αναστάσεως, εις ον εισήρχετο μετά του λαού ο Επίσκοπος προς τέλεσιν της συνήθους εσπερινής ακολουθίας (8). Ούτως ετελείτο εν Ιερουσαλύμοις η ανάμνησις ενός των επεισοδίων του επιγείου βίου του Σωτήρος ημών, μετά τρεις περίπου αιώνας από της τελέσεως αυτού εν τη πραγματικότητι. Η πραγματικότης αύτη ζώσα ανεπαρίστατο διά τοιούτων τελετών εν τοις αυτοίς αγίοις τόποις, εν οις έζων εισέτι και ζώσιν αι αναμνήσεις της παρουσίας του Κυρίου, Όταν δε ο μέγας κατηχητής της εκκλησίας Ιεροσολύμων, ο άγιος Κύριλλος, είχεν ανάγκην απτών αποδείξεων περί του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ηδύνατο να στρέψη απλώς τα βλέμματα των κατηχουμένων προς τους πέριξ αγίους τόπους και να δείξη αυτοίς ζώσας μαρτυρίας. «Το ξύλον το άγιον του Σταυρού μαρτυρεί, έλεγεν αυτοίς ... ο φοίνιξ ο επί της φάραγγος μαρτυρεί τα βάϊα παρασχών τοις παισί τοις τότε ευφημούσι• το Γεσθημανή μαρτυρεί τον Ιούδαν μονονουχί δεικνύον έτι τοις νοούσιν• ο Γολγοθάς ο άγιος ούτος ο υπαρανεστηκός μαρτυρεί φαινόμενος• το μνήμα της αγιότητος μαρτυρεί και ο λίθος ο μέχρι σήμερον κείμενος»(9). Εσώζοντο λοιπόν ζώντα μνημεία του επιγείου βίου του Κυρίου ημών εν Ιεροσολύμοις, εντός και εκτός αυτής, εκάστη γωνία και έκαστος τόπος συνεδέετο πρός τινα ιεράν παράδοσιν και ανάμνησιν, μονονουχί αυτή η φωνή του θεανθρώπου αντήχει εισέτι εν Ιεροσολύμοις ένθα ανόθευτος εσώζετο η διδασκαλία αυτού. Διό και όταν ποτέ διημφισβητήθη η γνησιότης και αλήθεια αυτής, μετά δικαίας απορίας ο άγιος Θεοδόσιος έγραψε προς τον Αυτοκράτορα Αναστάσιον «Πώς ουν μετά πεντακόσια και περαιτέρω της του Χριστού παρουσίας έτη Ιεροσολυμίται πίστιν μανθάνομεν;» (10) εκφραστοκώτατα παραδηκλών την υπέροχον εν τω χριστιανικώ κόσμω θέσιν της Μητρός των Εκκλησιών.

Συνωδά τούτοις και αι άλλαι μεν τελεταί αλλ' ιδιαίτατα αι της Μ. Εβδομάδος ήσαν συνεχής επιτόπιος πανήγυρις, ήτις ουδόλως περιορίζετο μόνον εις τα συγκινητικά ιερά άσματα και ευαγγελικά αναγνώσματα, αλλ' ήτο πραγματικόν προσκύνημα και επίσκεψις των εντός και εκτός της Ιερουσαλήμ αγίων τόπων, ιστορική επί τόπου αναπαράστασις των παθημάτων και της αναστάσεως του Σωτήρος. Ούτω δε κατά την Μ. Δευτέραν ετελείτο εν τω Ναώ της Αναστάσεως ό,τι ετελείτο συνήθως κατά το λοιπόν του χρόνου διάστημα μετά την πρώτην αλεκτρυοφωνίαν μέχρι πρωΐας, η τρίτη και έκτη ώρα ομοίως ως και κατά τας λοιπάς ημέρας της Μ. Τεσσαρακοστής, τη 9 όμως ώρα συνηθροίζοντο εν τω Γολγοθά ένθα έψαλλον και ανεγίνωσκον ευχάς μέχρι της 1 ώρας της νυκτός τελούντες άμα και την εσπερινήν ακολουθίαν. Εν ψαλμοίς και ύμνοις συνοδευόμενος υπό των πιστών μετέβαινεν ο Επίσκοπος εκ του Γολγοθά εις την Ανάστασιν• αναγινώσκων δ' εκεί μετά τα ιερά τροπάρια διαφόρους ευχάς ηυλόγει και απέλυε τον λαόν. Κατά την Μ. Τρίτην, μετά την λήξιν της νυκτερινής ταύτης τελετής, ο Επίσκοπος συνοδευόμενος υπό των πιστών μετέβαινεν εις το όρος των Ελαιών, εκεί δ' εν τω σπηλαίω εν ω ανεστρέφετο συνήθως μετά των μαθητών αυτού ο Κύριος και εδίδασκεν αυτούς, ανεγίνωσκεν εκ του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου το σχετικόν μέρος μετά των λόγων του Σωτήρος προς τους μαθητάς «Γρηγορείτε και προσεύχεσθε ίνα μη εμπέσητε εις πειρασμόν», απήγγελεν ευχήν και ευλογών τον λαόν απέλυεν αυτόν, αργά δε την νύκτα επέστρεφον πάντες εις την Ιερουσαλήμ. Την Μ. Τετάρτην, μετά την λήξιν της εσπερινής ακολουθίας εν τω Γολγοθά, μετέβαινον εις την Ανάστασιν, εισήρχετο ο Επίσκοπος εις το άγιον Σπήλαιον, εις δε των πρεσβυτέρων προ των καγγέλλων ιστάμενος ανεγίνωσκε την Ευαγγελικήν αφήγησιν περί της προδοσίας του Ιούδα, προκαλούσης τα δάκρυα και τους στόνους του παρισταμένου λαού (qui locus at ubi lectus fuerit, tantus rugitus et mugitus est totius populi, ut nullus sit qui moveri non possit in lacrimis). Tην Μ. Πέμπτην, πλην των συνήθων τελετών, περί ώραν 8ην συνηθροίζετο ο λαός εν τω Γολγοθά, ένθα, κατά πάσαν πιθανότητα, ετελείτο λειτουργία ως και εν τω Σταυρώ, περί ώραν δε 1ην της νυκτός κατά προειδοποίησιν του Αρχιδιακόνου υμνούντες πάντες εξήρχοντο εις το όρος των Ελαιών, μετά δε τα σχετικά εκ των Ευαγγελίων αναγνώσματα και διάφορα άσματα περί το μεσονύκτιον ανήρχοντο εις την κορυφήν του όρους εις το Εμβώμιον οπόθεν αντήχουν τα διάφορα ιερά άσματα του κλήρου και του λαού. Άμα τη πρώτη αλεκτρυοφωνία κατήρχοντο εις τας υπωρείας του όρους όπου πάλιν άλλα ιερά ανεμέλποντο άσματα και ευχαί απηγγέλοντο, ανεγινώσκετο δ' εκ του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου η εν τω κήπω της Γεθσημανής προσευχής του Σωτήρος ημών.

Λίαν βραδέως ήρχοντο ύστερον εις τον τόπον ένθα συνελήφθη ο Κύριος υπό των στρατιωτών και του Ιουδαϊκού όχλου, ανεγινώσκετο δ' εκ του Ευαγγελίου η αφήγησις της συλλήψεως και απαγωγής του θεανθρώπου, προκαλούσης τα δάκρυα, τους στόνους και τας κραυγάς του όχλου, αντηχούσας μέχρις Ιεροσολύμων, άπασα δε η πομπή εκείνη, μετά φανών και λαμπάδων εισήρχετο εις την Αγίαν Πόλιν και μετά λιτανείαν, ανά την όλην πόλιν μετέβαινεν εις τον Ναόν του Σταυρού, ένθα μέχρις πρωΐας ετελείτο αγρυπνία παρόντων πάντων των πιστών, και ανδρών και γυναικών, και γερόντων και νέων. Περί την πρωΐαν ήδη ανεγινώσκετο εκ του Ευαγγελίου η πρώτη ανάκρισις του Κυρίου υπό του Πιλάτου, ο δ' Επίσκοπος ωμίλει προς τον λαόν ζωηρώς εξεικονίζων διά του λόγου αυτού τα πάθη του Σωτήρος. Εν τη κατ' εξοχήν δε ημέρα των παθών, ο λαός λίαν πρωΐ μετέβαινεν εις την Σιών και κατησπάζετο το αποσωζόμενον εκεί τεμάχιον του κίονος, εν ω προσδεθείς εμαστιγώθη ο Κύριος. Κατά την ημέραν εκείνην ετίθετο εν τω Γολγοθά η έδρα του Επισκόπου και προ αυτής τράπεζα, εις ην εν αργυρά θήκη (11) εκομίζετο το τίμιον του Σταυρού ξύλον, όπερ κρατούμενον υπό του Επισκόπου και περιφρουρούμενον υπό των διακόνων προσήρχετο και ησπάζετο ο λαός, ως και άλλα τινά ιερά αντικείμενα της ιουδαΐκής αρχαιότητος, άτινα φαίνεται ότι ο Μ.Κωνσταντίνος εκ Ρώμης, ένθα ηυρίσκοντο απαχθέντα υπό του Τίτου, απέστειλεν εις τον Ναόν της Αναστάσεως. Την τελετήν ταύτην, καθ' ην εν μεταγενεστέρα εποχή εψάλλετο τρισάγιος ύμνος, επηκολούθει μετάβασις εις τον Ναόν του Σταυρού, ενθ' από μεσημβρίας μέχρι της 3ης ώρας ανεγινώσκοντο εκ των Γραφών πάντα τ' αναφερόμενα εις τα πάθη του Σωτήρος, διακοπτομένης της αναγνώσεως υπ' αναλόγων ευχών. Κατά την τρίτην ώραν ανεγινώσκοντο εκ του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου τα κατά τας τελευταίας αγωνιώδεις στιγμάς του Σωτήρος επί του Σταυρού, μετά δε την ωρισμένην ευχήν μετέβαινον εις τον Γολγοθάν, ένθα τα τεταγμένα εψάλλοντο άσματα και ευχαί ανεφέροντο προς τον Θεόν, ύστερον δε ήρχοντο εις την Ανάστασιν, ενθ' ανεγινώσκετο εκ του Ευαγγελίου η παρά του Πιλάτου αίτησις του σώματος του Ιησού προς εναπόθεσιν αυτού εν τω κενώ μνημείω. Καθ' όλην την νύκτα της Μ. Παρασκευής προς το Μ.Σάββατον ετελείτο διηνεκής αγρυπνία, υπό των μοναχών ιδίως και του λοιπού κλήρου, κατά δε την ημέρα του Μ. Σαββάτου, τη τρίτη και έκτη ώρα, ετελούντο όσα και κατά τας λοιπάς ημέρας της Μ. Εβδομάδος, μόνον η ενάτη ώρα είχέ τι το εξαιρετικόν, διότι κατ' αυτήν οι νεόφυτοι χριστιανοί, ενδεδυμένοι την λευκήν αυτών στολήν, συνοδεύοντες τον Επίσκοπον ήρχοντο εις την Ανάστασιν, απηγγέλετο υπέρ αυτών προς Θεόν ευχή, εκείθεν μετέβαινον εις τον Γολγοθάν, ένθα ήτο συνηθροισμένον το πολύ πλήθος και ένθα ετελείτο η Λειτουργία. Εκείθεν δε κατερχόμενοι πάντες εις τον άγιον Τάφον ηκροώντο εκ του Ευαγγελικού αναγνώσματος περί της Αναστάσεως του Σωτήρος, ετέλει δε ο Επίσκοπος την λειτουργίαν και απέλυε τον λαόν λίαν ταχέως, ίνα μη επίπλέον καταπονήση αυτόν μετά τοσαύτας αγρυπνίας και τελετάς της όλης μεγάλης εκείνης εβδομάδος.

Ευνόητον μεθ' οποίας χαράς και πομπής ετελείτο η «εορτή εορτών και πανήγυρις πανηγύρεων», το Πάσχα, εις ο αφιερούντο όλαι αι εφεξής ημέραι και ετελούντο αι αυταί τελεταί εις την Ανάστασιν, εις τον Σταυρόν, εις το όρος των Ελαιών, εις την Βηθλεέμ, εις την Βηθανίαν, οίαι και κατά την ογδοάδα των ημερών της Επιφανείας ή των Χριστουγένων. Καθ' εκάστην εν διαρκεία της ογδοάδος των ημερών του Πάσχα υπήρχε συνήθεια, μετά το γεύμα, ν' αναβαίνει ο Επίσκοπος συνοδευόμενος υπό των νεοφύτων και μεγάλου μέρους του λαού και των μοναχών εις το όρος των Ελαιών, οπόθεν μετά λαμπαδηφορίας και ψαλμών κατήρχετο εις την Ανάστασιν. Τοιαύτη πομπή εγίνετο και εις την Σιών κατά την πρώτην ημέραν του Πάσχα, ανεγινώσκετο δε το Ευαγγέλιον της πρώτης εμφανίσεως του αναστάντος Σωτήρος τοις μαθηταίς, εψάλλοντο τα προσήκοντα ιερά άσματα και απηγγέλοντο ευχαί υπέρ των κατηχουμένων και πιστών. Μεγαλυτέρα πομπή εγίνετο προς το όρος των Ελαιών και εκείθεν προς την Ανάστασιν κατά την ογδόην από του Πάσχα ημέραν, έφθανον δε κατά την ώραν του εσπερινού εις την Ανάστασιν, μετά την τέλεσιν του οποίου λιτανεύοντεςσυνόδευον πάντες τον Επίσκοπον εις την Σιών, ενθ' ανεγινώσκετο το Ευαγγέλιον της νέας εμφανίσεως του Σωτήρος τοις μαθηταίς αυτού και της ψηλαφήσεως αυτού υπό του Θωμά. Από του Πάσχα μέχρι της Πεντηκοστής ουδείς ενήστευεν εν τοις Ιεροσολύμοις, μάλιστα ουδέ κατά την τετάρτην και παρασκευήν, και αυτοί δε οι αποτακτίται δεν ενήστευον καθ' ας ημέρας ετελείτο λειτουργία εν Σιών, τας λοιπάς δ' ημέρας, τας μεν καθημερινάς εν τη Αναστάσει τας δ' εορτάς εν τω Γολγοθά διά την λειτουργίαν των κατηχουμένων, διά δε την λειτουργίαν των Πιστών εν τη Αναστάσει.



________________________________________
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Νικηφόρου Καλογερά, Χριστιανική Αρχαιολογία σελ. 188 σ. εξ. Duchesne ενθ'αν. p. 247 Cabrol ένθ' αν.p. 71 εξής.
2. Κοσμά Ινδικοπλεύστου Χριστιανική Τοπογραφία βιβλ. ε' Migne τόμ. 88 σ. 197. Εις την Εκκλησίαν της Αντιοχείας μόλις περί το 376 εισήχθη εκ της Δύσεως η ιδιαιτέρα εορτή της του Χριστού γεννήσεως, πρβλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου ομιλία εις την γενέθλιον ημέραν του Σωτήρος...Migne τ. 49 (ταύτα έλεγεν περί το 386) εξ ου δήλω και γνώριμος ημίν αύτη η ημέρα γεγένηται, αλλ' όμως ως άνωθεν και προ πολλών ήδη ημίν παραδοθείσα ετών όντως ήνθησε... παρά μεν τοις την εσπέραν οικούσι άνωθεν γνωριζομένη, προς ημάς δε κομισθείσα νυν και ου προ πολλών ετών αθρόον ανέδραμε...) Πρβλ. Νικηφόρου Καλογερά ένθ' αν. σελ. 195 εξής.
3. Pomialowsky ένθ' αν. σ. 248.
4. Le Quien, Oriens christianus 1 III p. 642, 3.
5. Η Συλβία δεν μνημονεύει της προ των Χριστουγέννων νηστείας, περί ης έπιθι Ν. Καλογερά ενθ' αν. σελ. 218.
6. Cabrol ένθ' αν. p. 78 Ν. Καλογερά σ. 208.
7. Περί της νηστείας έπιθι Ν. Καλογερά ενθ' αν. σ. 150 Duchesne ένθ' αν. p. 230.
8. Η εορτή αύτη των Βαΐων επιτόπιος ούσα ιεροσολυμική εορτή εισήχθη εις τας λοιπάς εκκλησίας της τε Ανατολής και της Δύσεως κατά τον ζ'. και η'. αιώνα Cabrol ένθ' αν. p. 95. Duchesne ένθ' αν. p. 237.
9. Κατήχησις ι'. 19.
10. Usener, der Heilige Theodosios S. 56, 57.
11. Ο Τίμιος Σταυρός εφυλάσσετο εν «χρυσώ γλωσσοκόμω», λέγεται εν τω βίω του αγίου Πορφυρίου ενθ' αν. σ. 12.